تحلیل رویکردها و محتوای آموزشی رسانه تاب‌آوری ایران

تحلیل رویکردها و محتوای آموزشی رسانه تاب‌آوری ایران (resiliencemedia.ir)

یک مقاله پژوهشی تخصصی

مقدمه: پارادایم نوین رسانه‌ای تاب‌آوری اجتماعی و خاستگاه تخصصی

مفهوم تاب‌آوری (Resilience)، به عنوان توانایی محوری افراد و جوامع برای انطباق، بازیابی موفقیت‌آمیز و حتی رشد پس از مواجهه با ناملایمات و شرایط پرتنش، در دهه‌های اخیر به یک مهارت کلیدی در علوم یاورانه تبدیل شده است.۱

رسانه‌های عمومی، به دلیل رسالت گسترده‌ای که دنبال می‌کنند، غالباً قادر به فراهم آوردن پوشش عمیق، علمی و تخصصی مورد نیاز برای مفاهیمی نظیر تاب‌آوری نیستند.۱

این محدودیت، خلأیی را در فضای رسانه‌ای تخصصی کشور ایجاد کرده بود که منجر به تأسیس نهادهایی با تمرکز صرف بر تاب‌آوری گردید.۱

در پاسخ به این نیاز مبرم، رسانه تاب‌آوری ایران (Iran Resilience Media – IRM) با آدرس resiliencemedia.ir در تابستان سال ۱۴۰۲ هجری شمسی تأسیس شد.۲

این رسانه خود را به عنوان اولین پرتال تخصصی تاب‌آوری اجتماعی کشور معرفی می‌کند و هدف از تأسیس آن، رفع همپوشانی‌های محتوایی در وب‌سایت‌های تاب‌آوری کشور بود.۲

هویت سازمانی رسانه تاب‌آوری ایران عمیقاً با حوزه مددکاری اجتماعی گره خورده است. این رسانه با برخورداری از تجربه بیش از یک دهه مدیریت رسانه مددکاری اجتماعی ایرانیان تأسیس شد.۳

پایگاه‌های خبری مرتبط، نظیر مددکار نیوز (madadkarnews.ir)، به عنوان مرجع رسمی مددکاری اجتماعی ایران، به انعکاس فعالیت‌ها، یادداشت‌ها و چندرسانه‌ای‌های آموزشی مربوط به تاب‌آوری می‌پردازند.۴

ساختار تخصصی IRM با هدف هم‌آوردسازی و ایجاد بستر همکاری برای متخصصین مددکاری اجتماعی، روانشناسی و جامعه‌شناسی ایجاد شده است.۲

مبانی سازمانی، فلسفه و تعریف تاب‌آوری در رسانه‌های مرتبط

بنیانگذاری و هویت رسانه‌ای

رسانه تاب‌آوری ایران توسط دکتر جواد طلسچی یکتا، مدیر و مؤسس رسانه تاب‌آوری اجتماعی ایران، در سال ۱۴۰۲ بنیان گذاشته شد.۲

دکتر طلسچی یکتا، با برخورداری از بیش از یک دهه تجارب ارزنده رسانه‌ای، موجبات هم‌افزایی مبتکرانۀ متخصصین علوم یاورانه را فراهم نموده است.۲

زیرساخت‌های لازم برای این رسانه از سال ۱۴۰۰ با نیازسنجی دقیق توسط تیم تحقیق دیجیتال مارکتینگ و فرآیند تحقیق کلمات کلیدی آغاز شده بود.۳

این برنامه‌ریزی استراتژیک نشان‌دهنده تلاش برای کسب مرجعیت علمی-رسانه‌ای با تمرکز بر بُعد «اجتماعی» تاب‌آوری است.

تعریف فلسفی و ابعاد تاب‌آوری

در تعریف تاب‌آوری، هسته اصلی بر دو ستون محوری تکیه دارد: «وجود چالش و تنش» و «نتیجه خوب».۶ هر تعریفی از تاب‌آوری بدون حضور یکی از این دو مؤلفه، جامعیت لازم را نخواهد داشت.۶

علاوه بر این دو مفهوم، در تعریف تاب‌آوری باید به سه بُعد زمانی نیز توجه شود ۶:

1. مقابله‌ای (زمان حال): تاب‌آوری نقش مقابله‌ای دارد و توان خود را در زمان حال ایفا می‌کند.۶
2. پیشگیری (آینده‌نگر): آن هنگام که از بروز صدمه و آسیب پیشگیری می‌کند، بهره‌مند از قدرت مؤثر در آینده یا آینده‌نگری تاب‌آوری هستیم.۶
3. بازیابی و بازتوانی (گذشته‌نگر): هنگامی که از اثربخشی تاب‌آوری برای بازتوانی پس از آسیب‌ها و تروما استفاده می‌کنیم، در واقع از تاب‌آوری گذشته‌نگر بهره جسته‌ایم.۶

رد رویکردهای انفعالی و تأکید بر عملگرایی

فلسفه آموزشی رسانه تاب‌آوری ایران، رویکردهای انفعالی را رد می‌کند و صراحتاً بیان می‌دارد که «تاب‌آوری سوختن و ساختن نیست».۴

این موضع نشان می‌دهد که رویکرد آموزشی، پذیرش جبرگرایانه یا تحمل صرف سختی‌ها را رد کرده و به جای آن، بر توانایی فعال فرد برای انطباق و توسعه تأکید دارد تا نتایج خوب و بهینه به دست آید.۷

در این دیدگاه، تاب‌آوری مطالعه «رفتار ایده‌آل و نتیجه‌بخش» انسان در شرایط پرتنش در نظر گرفته می‌شود.۷

تحلیل محتوایی آموزش‌های رسانه تاب‌آوری ایران

رویکرد آموزشی رسانه تاب‌آوری ایران، رویکردی عملگرایانه است و تعلیم تاب‌آوری به عنوان یک «فرآیند پویا» تعریف می‌شود که هدف آن انتقال تکنیک‌ها و استراتژی‌های مختلف جهت سازگاری افراد با شرایط سخت و ناملایمات است.۸

مولفه‌های شناختی و هیجانی

آموزش‌های IRM برای تجهیز افراد به ابزارهایی طراحی شده‌اند که نحوه تفسیر ذهنی خود از رویدادها و موقعیت‌های منفی را تغییر دهند.۸

این آموزش‌ها بر مولفه‌های کلیدی زیر تمرکز دارند:

1. تمرکز شناختی: شامل ایجاد دیدگاهی خوش‌بینانه از آینده، تمرکز صِرف بر روی آنچه قابل کنترل است، و تغییر تمرکز به سمت بهبود و تعالی.۸ «مثبت‌اندیشی» و «امیدوار بودن» به عنوان مولفه‌های تأثیرگذار بر تاب‌آوری، به صورت عمیق پوشش داده می‌شوند.۴
2. تمرکز هیجانی و رفتاری: فرد توانایی تنظیم احساسات، کسب خودشناسی لازم و یادگیری چگونگی کنار آمدن با ابهامات را به دست می‌آورد.۸ همچنین، ارتقاء مهارت‌های «همدلی و شفقت‌ورزی» ۸ و تقویت «عزت نفس» به عنوان مولفه‌های تأثیرگذار بر تاب‌آوری مورد تأکید است.۴

آموزش‌های تخصصی و کاربردی

محتوای آموزشی ارائه شده توسط این رسانه‌ها طیف وسیعی از حوزه‌های کاربردی را پوشش می‌دهد:

• آموزش‌های فردی و خانواده‌محور: محتوایی در مورد «خانواده سالم از نگاه بنیانگذار رسانه تاب‌آوری ایران» که به ابعاد مختلف خانواده سالم و چگونگی ایجاد آن می‌پردازد.۴ همچنین، محتوایی در خصوص «چگونگی تربیت فرزند مهربان و تاب‌آور» ۴ ارائه شده است.
• مداخله در بحران و پیشگیری: ارائه راهنمای عملی برای شرایط پرتنش، مانند «تاب‌آوری در شرایط سوگ عاطفی» و «راهنمای آسانِ پیشگیری از خودکشی».۴
• تاب‌آوری مددکاران اجتماعی: بر اهمیت «تاب‌آوری شناختی» تأکید شده و رویکرد «سرمایه‌گذاری بر تاب‌آوری، نه مدیریت صرف بحران» معرفی می‌گردد.۹ این رویکرد به معنای تقویت بنیه افراد در مقابل چالش‌های آتی است.۹

آموزش‌های تخصصی برای دانشجویان (طرحواره‌های تاب‌آور)

کارگاه‌های آموزشی تخصصی با تدریس دکتر جواد طلسچی یکتا (مدیر و موسس رسانه تاب‌آوری اجتماعی ایران) برای دانشجویان برگزار شده است.۱۰

محوریت این آموزش‌های تخصصی عبارتند از:

1. مفاهیم اساسی تاب‌آوری و مولفه‌های مهم.۱۰
2. طرحواره‌های تاب‌آور.۱۰
3. ماهیت مبحث تاب در دانشجویان.۱۰
4. چگونگی ارتقاء تاب‌آوری در محیط‌های دانشگاهی و دانشجویی.۱۰

رویکرد پداگوژیک و زیرساخت پژوهشی

تحول‌گرایی در تدریس و بومی‌سازی

رسانه تاب‌آوری ایران مدل پداگوژیک خود را بر پایه تحول‌گرایی و بازمهندسی تدریس بنا نهاده است، زیرا تاب‌آوری باید در عمل تجربه شود، نه صرفاً آموخته شود.۱۱

عناصر کلیدی این بازمهندسی عبارتند از:

• تحلیل دقیق نیازها: ارزیابی نیازهای روانی-اجتماعی مخاطب.۱۱
• بومی‌سازی محتوا: تطبیق محتوای آموزشی بر اساس بافت فرهنگی و نیازهای خاص جامعه ایران.۱۱
• روش‌های تعاملی: استفاده از تکنیک‌های یادگیری مشارکتی و تجربی مانند روایت‌درمانی (Narrative Therapy).11

زیرساخت داده‌محور و تیم پژوهشی

فرآیند ایجاد زیرساخت‌های رسانه تاب‌آوری ایران از سال ۱۴۰۰ با نیازسنجی دقیق توسط تیم تحقیق دیجیتال مارکتینگ آغاز شد.۳

این فرآیند شامل جمع‌آوری و انتشار بیش از ۱۰۰۰ مطلب مهم زیربنایی تحت عناوین تاب‌آوری روانشناختی و اجتماعی و سپس تحلیل و ارزیابی سئوی این پایگاه به مدت قریب به یک سال بود.۳

همچنین، تیم پژوهشی رسانه تاب‌آوری ایران (متشکل از اساتید حوزه علوم اجتماعی و روانشناسی) تشکیل شد.۳ تا این لحظه، تعداد ۱۳ کار پژوهشی مبتنی بر فعالیت‌ها و اقدامات این تیم انجام یافته و به اتمام رسیده است.۳ این پژوهش‌ها قرار است به تناوب در کنفرانس‌ها و کنگره‌های تخصصی علوم اجتماعی و روانشناختی به نام رسانه تاب‌آوری ایران طرح گردند.۳

هدف نهایی رسانه تاب‌آوری ایران، بومی‌سازی مولفه‌های اساسی تاب‌آوری و علی‌الخصوص طراحی و اجرای پروژه‌های ملی تاب‌آوری اجتماعی است.۳

نتیجه‌گیری: مدل جامع آموزش تاب‌آوری اجتماعی

رسانه تاب‌آوری ایران (resiliencemedia.ir) با همکاری پایگاه خبری مددکار نیوز و مددکاری اجتماعی ایرانیان، یک نهاد تخصصی است که در سال ۱۴۰۲ با تمرکز بر «تاب‌آوری اجتماعی» و با هدف رفع همپوشانی‌های محتوایی تأسیس شد.۲

مدل آموزشی این رسانه، تحول‌گرا و عملگرایانه است و بر توانمندسازی شناختی (خوش‌بینی، امید) و هیجانی (تنظیم احساسات، عزت نفس) متمرکز است.۴

با رد صریح رویکردهای انفعالی («تاب‌آوری سوختن و ساختن نیست» ۴)، این رسانه به دنبال «سرمایه‌گذاری بر تاب‌آوری» برای توسعه اجتماعی بلندمدت است.۹

پشتوانه این آموزش‌ها، ۱۳ پروژه پژوهشی بومی‌سازی شده است که هدف اصلی آن‌ها، اجرای پروژه‌های ملی تاب‌آوری اجتماعی در ایران است.۳

منابع مورداستناد

1. تاب آوری رابطه ای و سیستم های حمایتی – خبر فارسی, زمان دسترسی: اکتبر ۱۵, ۲۰۲۵، https://khabarfarsi.com/u/229607032
2. رسانه تاب آوری ایران, زمان دسترسی: اکتبر ۱۵, ۲۰۲۵، https://resiliencemedia.ir/
3. رسانه تاب آوری ایران را بشناسیم – سیویلیکا, زمان دسترسی: اکتبر ۱۵, ۲۰۲۵، https://civilica.com/note/4061
4. چندرسانه ای آموزش تاب آوری – پایگاه خبری مددکار نیوز, زمان دسترسی: اکتبر ۱۵, ۲۰۲۵، https://www.madadkarnews.ir
5. آموزش تاب آوری – – پایگاه خبری مددکار نیوز, زمان دسترسی: اکتبر ۱۵, ۲۰۲۵، https://www.madadkarnews.ir/tag/8C
6. مجموعه رسانه های خانه تاب آوری – مددکاری اجتماعی ایرانیان, زمان دسترسی: اکتبر ۱۵, ۲۰۲۵، https://iraniansocialworkers.ir
7. هدف از آموزش تاب آوری, زمان دسترسی: اکتبر ۱۵, ۲۰۲۵، https://www.resiliency.ir
8. آموزش تاب آوری, زمان دسترسی: اکتبر ۱۵, ۲۰۲۵، https://resiliencemedia.ir
9. اهمیت آموزش تاب‌آوری به مددکاران اجتماعی – خانه تاب آوری ایران, زمان دسترسی: اکتبر ۱۵, ۲۰۲۵
10. کارگاه آموزشی تاب آوری دانشجویان برگزار شد, زمان دسترسی: اکتبر ۱۵, ۲۰۲۵، https://resiliencemedia.ir
11. تحول‌گرایی در آموزش تاب‌آوری؛ ضرورت بازمهندسی تدریس و پایش اثربخشی آموزشی, زمان دسترسی: اکتبر ۱۵, ۲۰۲۵، https://resiliencemedia.ir